Zdrowie

rysowanieTerapia sztukami plastycznymi to jeden z rodzajów terapii sztuką, czyli arteterapii. W literaturze polskiej można się spotkać z wieloma określeniami tego rodzaju terapii, a mianowicie: terapia poprzez sztuki plastyczne, terapia z wykorzystaniem sztuk plastycznych, terapia sztukami plastycznymi, plastykoterapia, terapia wizualna. W swojej pracy na określenie tego rodzaju terapii przyjęłam termin „terapia sztukami plastycznymi”.



Już samo pojęcie „terapia sztukami plastycznymi” wyjaśnia nam, z jaką aktywnością mamy do czynienia. Terapia sztukami plastycznymi to oddziaływanie terapeutyczne dokonujące się w procesie tworzenia dzieła przy użyciu jednej (lub więcej) sztuki plastycznej.

Plastyka jest naturalną formą ekspresji człowieka już od najmłodszych lat. Jest to jedna z ulubionych form działalności dzieci- w chwili, gdy dostają do ręki długopis/ kredkę lub mają kontakt z farbą rozpoczyna się pierwszy w ich życiu proces tworzenia. Spontaniczne działania plastyczne przynoszą dzieciom dużo radości, traktowane są przez nie jako forma zabawy.

Od dawna znane były korzystne wpływy twórczości plastycznej na życie człowieka. Udowodniono, że dostarcza ona okazji do wyładowania emocji, napięć i niepokojów, rozładowuje lub osłabia konflikty wewnętrzne, a także ma zdolność do aktywizacji wszystkich sfer życia psychicznego i harmonizacji życia wewnętrznego tworzącego. 

Twórczość plastyczna wpływa na rozwój funkcji poznawczych, rozwój emocjonalno-społeczny koryguje przy tym pojawiające się dysfunkcje wrodzone i nabyte, takie jak zaburzenia psychosomatyczne, lęk, niepokój, zahamowania, nadpobudliwość psychoruchowa, społeczne wycofanie się, nieśmiałość, wstydliwość, pierwsze przejawy nerwicy, a nawet pierwsze symptomy choroby psychicznej.

Łatwa dostępność, powszechność praktykowania i udowodniony pozytywny wpływ na samopoczucie człowieka miały wpływ na rozpoczęcie praktykowania działań plastycznych w formie terapii.

Terapia sztukami plastycznymi to aktywne i twórcze działanie przynoszące wiele satysfakcji. W wyniku działania plastycznego powstaje wytwór, jednak w terapii sztukami plastycznymi najważniejsze jest samo działanie, proces tworzenia, proces powstawania dzieła. To podczas niego dochodzi do ekspresji emocji tworzącego, co pełni kluczową rolę w procesie terapeutycznym. Jeśli chodzi o powstałe w procesie plastycznym dzieło, jest ono również ważne: dla pacjenta może stanowić źródło satysfakcji i dumy, z kolei dla terapeuty może pełnić funkcję diagnostyczną dotyczącą stanu psychicznego pacjenta. Oprócz tego może stać się przyczynkiem do rozmowy, interpretacji i analizy własnej autora (autoterapia), przy czym należy pamiętać, że nigdy nie ocenia się wartości artystycznych wytworu, nie jest brany pod uwagę talent plastyczny twórcy. W terapii sztukami plastycznymi istotne jest również, by pacjent sam mógł swobodnie decydować o chęci uczestnictwa w proponowanych ćwiczeniach, ponieważ jego twórczość powinna ujawniać się w sposób spontaniczny. Ważne jest również by nie dopuścić do pojawienia się w grupie atmosfery rywalizacji.

Według S.L .Popka najważniejszą rolę w procesie terapii sztukami plastycznymi odgrywa nauczyciel-instruktor, ale najlepiej, żeby był to psycholog posiadający kompetencje w zakresie edukacji artystycznej. Terapia taka może być według niego prowadzona skutecznie również w sytuacji, gdy zajęcia prowadzi osoba o wykształceniu plastycznym, która na zasadzie samokształcenia uzupełnia swoją wiedze psychologiczną.

Twórczość plastyczna, mimo realizowana w zespole, zachowuje charakter indywidualny. Często uczestnicy zajęć terapeutycznych przenoszą aktywność plastyczną do swoich domów, przez co dokonuje się na nich proces autoterapii. Uczestnictwo w terapii sztukami plastycznymi może skutkować odkryciem prawdziwej pasji.

S.L. Popek zauważa również, że ważną rolę w terapii sztukami plastycznymi pełnią kolory. Pojawiające się w dziełach pacjenta kolory są pomocne w procesie jego diagnozy, autor zwraca uwagę na to, że mogą one mieć również funkcję terapeutyczną.

Andrzej Janicki zwraca uwagę na rolę tworzywa używanego w terapii plastycznej. Według niego sam kontakt wzrokowy  z materiałem, np. paletą barw farb i kredek, kawałkiem drewna może wzbudzić uczucie przyjemności, wynikające z odczuć estetycznych. Zwraca również uwagę na rolę narzędzia wykorzystywanego w procesie tworzenia, które jest „przedłużeniem dłoni”. Sam jego wybór, a także kontakt dłoni z narzędziem, płaszczyzną jego uchwytu, siła dociskania do powierzchni, dostarcza terapeucie cennych informacji na temat stanu tworzącego. Predyspozycje psychiczne tworzącego przejawiają się również w wyborze odpowiedniej dla jego ekspresji techniki. Według Janickiego, u pacjenta, w stosunku do używanego materiału mogą wystąpić różnego rodzaju odczucia jak np. uczucie całkowitej swobody, niezależności i samostanowienia  w jego wykorzystaniu, braku ograniczeń z zewnątrz działań własnych i braku konieczności podporządkowania się nakazom i zakazom, niewystępowanie przymusu, odczuwanie w pełni samodzielności myślenia i własnego działania, przeświadczenie o możliwości realizowania własnych zamiarów twórczych, odczucie podporządkowania sobie materiału i jego uległości, panowania nad nim, a poprzez to poczucie wzrostu zaufania do siebie samego, narastanie uczucia uznania dla siebie, wzrost wiary we własne możliwości i pewności siebie.

Janicki zwraca również uwagę na możliwość wystąpienia podświadomego mechanizmu obronnego tzw. mechanizmu przemieszczenia polegającego na wyładowaniu własnego napięcia na przedmiocie zastępczym. W przypadku twórczości plastycznej będzie to więc np. darcie papieru, ugniatanie, rozrywanie gliny, ekspresywne ruchy pędzlem. Operowanie na materiale powoduje też reakcje motoryczne przyczyniające się do rozładowywania napięć mięśniowych co z kolei wpływa na osłabienie napięcia lekowego. Proces komponowania dzieła, czyli zaprowadzenie ładu arystycznego, integrowanie kształtów proporcji, wprowadzanie równowagi kontrastów , symetrii układów zaspokaja ludzką potrzebę zaprowadzania ładu i organizowania rzeczy, a zaspokojenie tych potrzeb daje poczucie zadowolenia i przyjemności. Jeśli chodzi o temat pracy to może on być przedstawiony w sposób fabularny, w sposób symboliczny bezpośredni lub poprzez użycie symbolicznych przenośni. Wybór tematu wynika z potrzeb tworzącego.

Za pomocą plastycznego aktu twórczego mogą zostać ujawnione zalegające w podświadomości treści konfliktowe, ich ujawnienie i emocjonalne przeżycie prowadzi do katharsis czyli odreagowania, oczyszczenia emocjonalnego. W dziele plastycznym może również ujawnić się mechanizm obronny dotyczący fantazjowania. Przedstawienie poprzez dzieło własnych, niezrealizowanych marzeń może w sposób zastępczy sprawić satysfakcję i zaspokoić potrzebę dążenia do ich realizacji.

Zadaniem arteterapeuty w przypadku twórczości plastycznej jest dostrzeganie postaw twórczych  u pacjentów, przejawiających się w kształtowaniu samego siebie. W przypadku dostrzeżenia gotowości pacjenta do podejmowania działań autokreacyjnych zobligowany jest, by tą siłę wydobyć, ukierunkować, wzmocnić i rozwinąć. Arteterapeuta jest współtwórcą działań pacjenta.

Działania plastyczne stwarzają okazje do wszechstronnego rozwoju . Proces tworzenia angażuje osobę w sposób holistyczny, tj. jej sferę sensomotoryczną, percepcyjną, poznawczą, emocjonalną, społeczną i duchową. Terapia sztukami plastycznymi może być realizowana w formie indywidualnej lub grupowej, pod postacią warsztatów artystycznych, np. dla osób niepełnosprawnych; terapeutycznych, np. dla osób mających konflikty z prawem, uzależnionych, a nawet w ramach zajęć pozalekcyjnych dla dzieci, na kółkach plastycznych, w domach kultury, zakładach pracy. 

Terapię sztukami plastycznymi z powodzeniem stosuje się u dzieci, młodzieży, dorosłych, u osób z zaburzeniami emocjonalnymi, psychicznymi, z niepełnosprawnością intelektualną oraz fizyczną. Jest to  powszechnie dostępny, bo nie wymagający specjalnych środków rodzaj terapii przynoszący wiele satysfakcji i korzyści osobom jej poddanym.

 

Zdrowie

Wszawica w przedszkolu: jakie kroki podejmować?

W jakich miejscach może pojawić się wszawica? Okazuje się, że na tej płaszczyźnie chodzi zasadniczo o rozmaite przedszkola. Nie tylko te...

Czy szczoteczki do fluoryzacji sprawdzają się w praktyce?

Czy wiesz, jak ważna jest profilaktyka fluorkowa? Ma ona ogromne znaczenie zwłaszcza w przypadku dzieci, które są szczególnie narażone na ub...

Ciemieniucha u niemowląt

Ciemieniucha występuje nawet u ponad połowy niemowląt. Nie jest przypadłością stanowiącą poważny problem zdrowotny, ale u wielu rodziców wzbudza niepokój. Dl...

Co warto wiedzieć o koszulkach z filtrem UV?

Sezon wiosenno-letni to niewątpliwie ulubiony czas wielu osób. To właśnie w tym okresie spędzamy najwięcej czasu na świeżym powietrzu i ch...



.